1. چرا پليس فدا؟: ايده اي كه در اين مقاله ارائه مي شود برگرفته از يك تجربه واقعي است كه اميد است طرح آن براي ديگران هم مفيد باشد. امروزه چه بخواهيم چه نخواهيم شبكه هاي اجتماعي مبتني بر فضاي مجازي جزيي از زندگي واقعي همه ما شده است و ساكنان اين شبكه ها هر لحظه رو به افزايش است. عوامل مختلفي از قبيل جذابيت، تنوع، سرگرمي، آموزش، ارتباطات وسيع و گسترده، در دسترس بودن، ساده و آسان بودن و فراهم شدن تجربه فضاهاي جديد موجب اقبال روزافزون به اين شبكه ها شده است. ترديدي در اين نيست كه اين شبكه ها مزايا و منافع فراواني دارند ولي در كنار آن البته به طور مستقيم و غيرمستقيم مشكلات اخلاقي و تربيتي زيادي را نيز موجب مي شوند كه هيچ عقل سليم و انسان دلسوزي نمي تواند نسبت به آن بي تفاوت باشد. سوالي كه پيش مي آيد اين است: «براي جلوگيري از ناهنجاري هاي اخلاقي در اين شبكه ها، و به عبارت ديگر براي اخلاقي تر شدن فضاي اين شبكه ها چه بايد كرد؟». چه كنيم كه ابزاري كه مي تواند در ابعاد مختلف زندگي فردي و اجتماعي ما تاثيرات مثبتي از خود به جا بگذارد موجب شعله ور شدن آتش بي اخلاقي در زندگي ما و اطرافيان مان نشود؟ در پاسخ به اين سوال مي توان راهكارهاي گوناگوني را مطرح كرد كه راه اندازي «پليس فدا» توسط خود اعضاي شبكه ها يكي از آنها است. در مقاله حاضر نكاتي درباره اين موضوع بيان خواهد شد.
2. تعريف پليس فدا: اين عنوان برداشتي طنازانه از «پليس فتا» است كه براي اهالي فضاي مجازي نامي آشناست. از چند سال قبل در كشورمان بخشي از نيروي انتظامي عهده دار مقابله با قانون شكني ها و سوءاستفاده از فضاي مجازي و از جمله شبكه هاي اجتماعي شد كه نام آن «پليس فضاي توليد و تبادل اطلاعات» و به طور مختصر «پليس فتا» است. براي آگاهي از وظايف و فعاليت هاي اين پليس مي توان به سايت اينترنتي اش مراجعه كرد. طبيعتا اين پليس كار خود را انجام مي دهد ولي مقاله حاضر در صدد بيان اين نكته است كه «اگر هر يك از ما كار نظارت بر گفتار و رفتار خود و ديگر شهروندان شبكه هاي اجتماعي را بر عهده بگيريم نياز چنداني به دخالت پليس فتا نخواهد بود». مدتي پيش اين كار در يكي از گروه هاي شبكه هاي اجتماعي انجام شد و براي اين كه حالت دوستانه و مهربانانه اي داشته باشد آن را «پليس فدا» ناميديم؛ يعني پليسي كه خود را دوست و فدايي ديگران مي داند و آنان را به مراعات اخلاق و پرهيز از رذايل اخلاقي در فضاي مجازي تشويق و ترغيب مي كند. اين كار چون از روي صداقت و دوستي و احترام انجام شد از سوي اعضاي گروه هم مورد استقبال قرار گرفت و ظاهرا تاثيرات خوبي هم داشت.
3. وظايف پليس فدا: ايده ال آن است كه هر عضو شبكه هاي اجتماعي خود را يك پليس فدا بداند ولي اگر در هر گروه حتي چند نفر محدود هم عهده دار اين وظيفه شوند باز هم مي توانند بر روي اصلاح رفتار ديگران تاثيرگذار باشند. عضويت در اين پليس هيچ هزينه و امكاناتي نمي خواهد، و هر كس كه نسبت به مراعات اخلاق در شبكه ها احساس مسووليت كند و هم خود به اصول اخلاقي عمل كند هم ديگران را به اين كار تشويق كند در واقع عضو پليس «فدا» شده است. مهم ترين وظايف هر عضو پليس فدا از اين قرار است:
1. مقيد بودن خود فرد به مراعات اخلاق هنگام ارائه محتواي متني، صوتي و تصويري و هر گونه فعاليت ديگر در شبكه هاي اجتماعي
2. بي تفاوت نبودن نسبت به فعاليت هاي درست و نادرست ديگر اعضاي شبكه.
3. ترغيب ديگران به مراعات اخلاق
4. تشويق كارهاي خوب و رفتارهاي اخلاقي اعضاي شبكه
5. دادن آگاهي هاي لازم به ديگران درباره پيامدهاي نقض اخلاق در شبكه ها (مثلا پيامدهاي شوخي هاي نا به جا، ارائه اطلاعات خصوصي، ايجاد روابط نامناسب، انتشار تصاوير نامناسب، لينك به سايت ها و گروه هاي غيراخلاقي و مواردي از اين قبيل)
6. دادن آموزش هاي پيشگيرانه به ديگر اعضاي شبكه براي ممانعت از افتادن آنها در دام انسان هاي اخلاق ستيز (مثلا چگونگي حفظ امنيت اطلاعات شخصي در شبكه، آموزش كودكان و نوجوانان براي پرهيز از افتادن به دام روابط غيراخلاقي، پرهيز از عضويت و ملحق شدن (join) به گروه هاي ناشناخته يا گروه هاي حاوي محتواي جنسي، پرهيز از انتشار مطالب شوخي و جدي يا تصاويري كه حاوي محتواي مستهجن است).
7. استفاده از روش هاي خلاقانه همراه با ذوق و سليقه و حتي المقدور متناسب با فضاي مجازي. مثلا مي توان عبارت «ا. پ. ف.» (اخطار پليس فدا !) كه لحني مطايبه آميز دارد را در قالب يك استايكر طراحي و در موارد لازم به عنوان علامت اخطار از آن استفاده كرد.
8. بهره گيري از ادبيات و لحن مناسب و مودبانه و همراه با احترام، و تا جايي كه ممكن است با استفاده از الفاظ صميمانه و ترجيحا با طنز و شوخي.
9. هشدار و تذكر دوستانه در قبال كارهاي نادرست ديگران (اين كار بهتر است تا حد ممكن به صورت خصوصي به خود فرد گفته شود و در صورت لزوم به صورت عمومي مطرح شود)
10. در نظر گرفته اقدامات تنبيهي براي كساني كه به هشدارهاي اخلاقي توجه نمي كنند؛ مثلا بلاك كردن يا حذف آنها از گروه ها.
4. مزاياي پليس فدا: تجربه نشان داده در فضاي مجازي و به ويژه در شبكه هاي اجتماعي استفاده از ادبيات دوستانه، خودماني و غيررسمي و از موضع برابر (نه بالاتر دانستن خود نسبت به ديگران) تاثير بيشتري دارد و معمولا موجب رنجش افراد يا لجاجت و پافشاري آنان بر كار غيراخلاقي نمي شود. (البته اين امر در مورد كساني صادق است كه گهگاه مرتكب نقض اخلاق مي شوند ولي كساني كه با قصد قبلي، به صورت برنامه ريزي شده و هدفمند و به طور مداوم به دنبال توليد و انتشار محتوا و ديگر فعاليت هاي غيراخلاقي در شبكه ها هستند و حتي از اين راه كسب درآمد يا ابراز قدرت مي كنند ممكن است چندان تحت تاثير لحن شوخي يا جدي «پليس فدا» قرار نگيرند و در اين موارد «پليس فتا» تاثير بيشتري دارد).
فايده ديگر فعاليت پليس فدا اين است كه از يك طرف هزينه «غيراخلاقي عمل كردن» در شبكه ها را افزايش مي دهد (چرا كه هر عضو شبكه مي داند فعاليت هاي او از سوي ديگران رصد مي شود و در صورت نقض اخلاق، از سوي ديگر اعضا مورد تذكر و بازخواست قرار مي گيرد و حتي ممكن است از گروه اخراج شود) و از سوي ديگر با ممانعت از افتادن افراد در دام انسان هاي اخلاق ستيز (به مصداق اين سخن كه «پيشگيري بهتر و كم هزينه تر از درمان است») موجب سود و منافع فراوان براي همه شهروندان فضاي مجازي و حقيقي مي شود.
مزيت ديگر پليس فدا آن است كه امكان فيلتر شدن شبكه هاي مجازي را كاهش مي دهد و موجب تداوم استفاده از اين شبكه ها مي شود.
5. پليس فدا در ادبيات ديني: در منابع اسلامي دستورات و آموزه هاي اخلاقي فراواني هست كه مي توان آنها را به عنوان پشتوانه ديني فعاليت پليس فدا دانست. برخي از اين دستورات از اين قرار است:
1. يكديگر را به كارهاي نيك سفارش و از كارهاي بد بازداريد. «وَلْتَکنْ مِنْکمْ أُمَّةٌ یدْعُون إِلی الْخَیرِ وَیأَمُرونَ بْالْمَعْرُوفِ وَینْهَوْنَ عَنِ المُنْکرِ وَأُوْلَئِک هُمْ الْمُفلِحُونَ»؛ بايد گروهی از شما باشند که به سوی نیکی دعوت کنند، و امر به معروف و نهی از منکر نمایند. و آنان هستند که رستگارند.»(سوره آل عمران / آيه 104).
2. پيش از اين كه ديگران به حساب شما برسند خودتان به محاسبه رفتار خويش بپردازيد. قال النبي(ص): «حاسِبُوا اَنْفُسَکُم قبلَ اَن تُحاسَبُوا و زِنُواها قبلَ اَنْ تُوزَنُوا و تَجَهَّزُوا لِلْعَرْضِ الاَکْبَر؛ خویشتن را محاسبه کنید قبل از آنکه به حساب شما برسند و خویش را وزن کنید قبل از آنکه شما را وزن کنند و آماده شوید براى عرضه بزرگ (روز قیامت)»(بحارالانوار)
3. همه افراد جامعه نسبت به يكديگر مسووليت دارند. «کلکم راع وکلکم مسؤول عن رعیته»؛ همه شما سرپرست هستيد و همه تان نسبت به كساني كه تحت سرپرستي شما هستند مسوول هستيد. (منيه المريد)
4. نسبت به ديگران بي تفاوت نباشيد. خداوند در وصف پيامبر(ص) مي فرمايد: «لَقَد جاءَكُم رَسولٌ مِن أَنفُسِكُم عَزيزٌ عَلَيهِ ما عَنِتُّم حَريصٌ عَلَيكُم بِالمُؤمِنينَ رَءوفٌ رَحيمٌ؛ به یقین، رسولی از خود شما بسویتان آمد که رنجهای شما بر او سخت است؛ و اصرار بر هدایت شما دارد؛ و نسبت به مؤمنان، رئوف و مهربان است!» (سوره توبه/ آيه 128). در اين ايه در واقع به سه ويژگي اشاره شده كه مي تواند الگوي همه اعضاي پليس فدا باشد: 1. از جنس مردم بودن 2. بي تفاوت نبودن نسبت به مشكلات ديگران 3. سعي در راهنمايي ديگران 4. مهربان و دلسوز بودن.
6. و پرسش پاياني: از عضويت شما در پليس فدا چه مدت مي گذرد؟
با سلام