مقاله 38: «گلس» و مسئله اخلاق: نگاهی به گجت جدید گوگل
با دوست تان نشسته اید و با خوشحالی از هر دری سخنی به میان می آورید، و بدون حضور اغیار پشت سر دوستان دیگر، و حتی رئیس تان، صحبت می کنید. از این که در چنین فضای صمیمی سیر می کنید بسیار لذت می برید. تنها چیزی که تا اندازه ای ذهن شما را مشغول کرده این است که دوست تان عینکی به چشم دارد که چندان به عینک های معمولی شبیه نیست. می دانید که چشمانش ضعیف نیست ولی با این حال نمی توانید تعجب خود را از عینک او پنهان کنید. صحبت از یک اصطلاح فنی می شود و وقتی برای فهم معنای آن قصد دارید سراغ کامپیوترتان بروید دوست تان تاکید می کند که نیازی به روشن کردن کامپیوتر نیست و او هم اکنون برایتان این واژه را در اینترنت جست و جو می کند. در حالی که او هنوز از جای خود تکان نخورده به جایی خیره می شود و معنای واژه را به شما می گوید. گردی چشمان وقتی بیشتر می شود که او صدای صحبت های خودمانی شما را که چند لحظه قبل درباره رئیس تان گفته بودید برای شما پخش می کند و حتی می گوید اگر دوست داشتید می تواند فیلم آن را به شما بدهد. در اینجاست که اندکی نگران می شوید و متوجه می شوید هر آتشی هست زیر سر آن عینک نسبتا غیرمعمولی است. دوست تان شما را بیش از این معطل نمی گذارد و می گوید به تازگی یک عینک گوگلی خریده است و تقریبا همه کارهای کامپیوتر و موبایل را با آن انجام می دهد.
عینک گوگل (یا گوگل گلس) Google Glass گجت جدیدی است که شرکت گوگل ساخته و فروش نخستین نمونه های آن را آغاز کرده است. این دستگاه که به صورت یک عینک است شامل امکاناتی چون دوربین ضبط صدا و تصویر، دریافت و پاسخ به تماس های تلفنی، و صفحه ای برای اتصال به اینترنت و جست و جو در آن است. قیمت آن تقریبا 1500 دلار است و برای استفاده ابتدا باید آن را به تلفن همراه خود هماهنگ کنید در غیر این صورت فقط می توانید با آن فیلم و عکس بگیرید. (برای اطلاع بیشتر درباره این عینک و ديدن نمونه هايي از تصاوير آن به اينجا مراجعه کنید)
از جنبه های فنی این محصول جالب و جذاب گوگل که بگذریم و ربط چندانی به بحث ما ندارد، چند سوال مطرح می شود که موضوع بحث این مقاله نیز هست. سوال ها از این قرار است: وضعیت گوگل گلس از نظر اخلاقی چگونه است؟ آیا این فناوری اصول اخلاقی را می تواند نقض کند؟ برای پیشگیری از این امر چه کارهایی انجام شده یا باید بشود؟ آیا شرکت سازنده (و کلا سازندگان ابزارهای اطلاعاتی و ارتباطاتی) موظف اند برای این محصول (و دیگر محصولات خود) پیوست نگاری اخلاقی داشته باشند؟ اگر از این ابزارها استفاده غیراخلاقی شد چه کسی پاسخگو و مسوول است؟ کسانی که از این راه متضرر شده اند چگونه می توانند از حقوق خود دفاع نمایند؟
در راستای موارد فوق، چند بحث به نظر می رسد که در این مقاله مطرح می شود با این امید که اخلاق پژوهان و اخلاقی اندیشان جامعه ما در این موارد فعال تر و سریع تر وارد میدان شوند و به غنی شدن ادبیات اخلاقی و فلسفی جامعه مان یاری رسانند.
- مدام باید فناوری را از منظر اخلاق رصد کرد. عینک گوگلی گر چه یکی از جدیدترین پدیده های دنیای فناوری اطلاعات است ولی بی تردید آخرین آنها نیست. جذابیت های این عرصه و منافع بی شمار آن (و البته اشتهای سیری ناپذیر کاربران) همواره شرکت های فعال در این زمینه را به رقابت بیشتر و ساخت ابزارهای جدید تشویق می کند. هر یک از این ابزارها هم، از منظر بحث های اخلاق و فلسفه اخلاق، موضوع ها، سوال ها، ابهام ها و مسائل اخلاقی جدیدی را ایجاد می کنند. به همان اندازه که نمی توان اصل تولید و استفاده از این فناوری ها را انکار کرد از مسائل اخلاقی ای که ایجاد می کنند نیز نمی توان چشم پوشید. بنابراین مدرسان، محصلان و محققان اخلاق همواره باید به رصد این موضوع ها بپردازند و برای کاستن از پیامدهای غیراخلاقی آنها چاره اندیشی نمایند.
- گلس به «ما» هم مربوط است. با توجه به نفوذ سریع فناوری در زندگی انسان امروز باید منتظر بود که حتی با وجود تحریم هایی که کشورمان با آن مواجه است به زودی در کشور خودمان هم شاهد استفاده از این ابزار باشیم. بنابراین نمی توان این محصولات و پیامدهای اخلاقی و حقوقی آن را مربوط به کشورهای دیگر دانست، بلکه بایستی به عنوان یکی از مسائلی که به جامعه ما هم مربوط می شود آن را مورد بررسی و تحلیل قرار داد. دراین زمینه ها بایستی فعال بود نه منفعل. انشاءالله روزی فرابرسد که پیش از وارد شدن هر محصولی به کشورمان، ابتدا مسائل و مباحث فرهنگی، فلسفی و اخلاقی آن مورد بررسی جدی اندیشوران کشورمان قرار گرفته باشد و افراد جامعه ما با آمادگی هر چه بیشتر به سراغ ابزارهایی چون گوگل گلس بروند.
- از فناوری هم باید مطالبه اخلاقی داشت. بحث ها و اعتراض های اخلاقی و حقوقی در مورد گوگل گلس خیلی زود شروع شد. تا جایی که چند تن از نمایندگان کنگره آمریکا با نوشتن نامه ای به شرکت گوگل به طرح هشت سوال درباره چاره اندیشی این شرکت برای پیشگیری از نقض حریم خصوصی و به خطر افتادن امنیت افراد توسط این عینک ها پرداختند و از گوگل خواستند در این باره توضیح دهد (منبع). در برخی رسانه ها نیز این عینک از منظر اصول اخلاقی و حقوقی مورد بررسی و تحلیل قرار گرفت و شرکت گوگل نیز وادار شد یادآور شود که این شرکت به جزییات حقوقی مربوط به این مسئله توجه زیاد داشته است و گفته که به هر حال تکنولوژی های جدید همواره با مشکلاتی از این دست مواجه خواهد بود (منبع). مجموعه انتقادها به گوگل و واکنش این موسسه نشان می دهد که اگر مطالبه اخلاقی از سوی جامعه به طور جدی پیگیری شود سازندگان فناوری ها هم آن را جدی می گیرند.
- چه اصول اخلاقی از سوی گلس ممکن است نقض شود؟مهم ترین دغدغه های اخلاقی و حقوقی که درباره عینک گوگلی مطرح شده عبارت است از نقض حریم خصوصی افراد اعم از کاربران خود عینک و دیگر افراد جامعه که در برابر آن قرار می گیرند، همچنین به خطر افتادن امنیت جامعه، جاسوسی، و سوءاستفاده از این عینک برای تهدید یا اخاذی از دیگران. به همین خاطر است که هم اکنون در برخی از کافی شاپ ها ورود با این عینک ممنوع شده و دایره ممنوعیت آن رو به گسترش است (منبع). از جمله چیزهایی که می تواندبه مشکلات اخلاقی استفاده از این عینک ها دامن بزند این است که مخاطب متوجه نمی شود که کاربر عینک در حال گرفتن فیلم یا عکس یا ضبط صدای اوست. طبیعی است که به مرور زمان و با پیشرفته شدن نرم افزاری و سخت افزاری این گجت، مسائل و مشکلات اخلاقی آن نیز گسترده تر خواهد شد.
- هر محصولی باید یک «پیوست نگاری اخلاقی» هم داشته باشد. نمی دانم امروزه شرکت های سازنده ابزارهای اطلاع رسانی، مانند گوگل، آیا مشاورانی در حوزه اخلاق دارند یا خیر. با توجه به مخاطرات جدی ای که این گونه ابزارها از جهت نقض اصول اخلاقی دارند و هزینه های کلان و گاه غیرقابل جبرانی که از منظر اخلاقی می توانند بر جامعه تحمیل کنند به نظر می رسد لازم است هر شرکت و موسسه ای با بهره گیری از صاحب نظران عرصه اخلاق، محصولات خود را از نظر تضمین امنیت اخلاقی کاربران نیز بیمه کند.
- فایده های بررسی مواردی چون گوگل گلس به عنوان یک موضوع اخلاقی و فلسفی. اساتید و دانشجویان اخلاق و فلسفه در کشور ما می توانند گوگل گلس را به عنوان یک «بررسی موردی» در باب مباحث جدید در اخلاق کاربردی مورد تجزیه و تحلیل قرار دهند. این تمرینی برای دانشجویان و طلاب هم خواهد بود که چگونه می توانند با یک موضوع جدید مواجهه اخلاقی و فلسفی، و حتی فقهی، داشته باشند. توجه داشته باشیم که اگر امروز در برخی کشورها مباحث اخلاقی و فلسفی ارتباطی جدی و کاربردی با موضوعات جامعه دارد و به نوعی فلسفه در زندگی مردم تا اندازه زیادی جریان و سریان دارد به این علت است که آنان حتی المقدور خود را در مباحث معمول کلاسیک فلسفه و در دپارتمان های فلسفی محصور ومحبوس نمی کنند. سعی می کنند اصول و قواعد کار را در کلاس بیاموزند ولی موضوع و مباحث را از جامعه بگیرند. ثمره این کار آن است که اولا رشته فلسفه پویایی و شادابی خود را حفظ می کند ثانیا تدریس و تحصیل فلسفه به صورت یک لذت و فعالیت جذاب علمی در می آید نه حفظ کردن یک سری اصطلاحات و مفاهیم که گاه موجب خستگی استاد و دلزدگی دانشجو می شود، ثالثا موجب نگارش کتاب ها، مقاله ها و رساله های فلسفی و اخلاقی می شود و راه را برای تاملات و تتبعات بیشتر باز می کند. پویا کردن فضای فلسفه خوانی یکی از نکته هایی است که به نظر می رسد در نظام آموزشی فلسفه ما آن چنان که باید مورد توجه قرار نگرفته است.
- چگونه گوگل گلس را از منظر اخلاقی بررسی کنیم؟ برای این که بتوان مواردی چون گوگل گلس را در زیر ذره بین فلسفه و اخلاق قرار داد لازم است نخست توانایی هایی و کاربردهای چنین وسیله ای به خوبی شناخته شود، سپس از سوال ها و ابهام هایی که از منظر اخلاقی درباره این کارکردها هست مطرح شود و در نهایت برای پاسخ یابی پرسش های فوق اقدام گردد. این فرایند می تواند منجر به طراحی یک نظریه اخلاقی با محوریت یک موضوع مشخص شود.
مطالب مرتبط:
درباره شیوه نگاه فلسفی به موضوعات قبلا مطالبی با عنوان « چرا به دانشجویان فلسفه، ماهی گیری یاد ندهیم؟» در وبلاگ درج شده است. در صورت تمایل آن را در اینجا مطالعه کنید.
با سلام